Nederland is in 2023 fors gedaald op de ranglijst van kinderrechten: van de vierde naar de twintigste plaats. Een erg grote sprong. Dit treurige resultaat is onder andere te wijten aan de staat van onze jeugdzorg. Recentelijk kwam (weer) in het nieuws dat er, met name in de gesloten afdelingen van de jeugdzorg, sprake is van geweld, intimidatie en isolatie. Hoe heeft dit kunnen gebeuren?

Misstanden jeugdzorg voortdurend genegeerd

De jeugdzorg vervult een cruciale rol in onze samenleving. Deze instantie is opgericht ter bescherming van de meest kwetsbare mensen in onze maatschappij: kinderen die zich in een onveilige situatie bevinden en/of last hebben van mentale klachten. Het is daarom uiterst zorgwekkend dat de (gesloten) jeugdzorg zo slecht functioneert. Wat nog zorgwekkender is, is het feit dat de problemen al jarenlang bekend zijn, en tot voor kort structureel werden genegeerd. Eens in de zoveel jaar komen verhalen van slachtoffers in het nieuws, waardoor tijdelijke verontwaardiging ontstaat. Maar er verandert daadwerkelijk weinig.

Maatregelen na onderzoek

Onlangs was het weer raak: uit het onderzoek van ervaringsdeskundige Jason Bhugwandass bleek, dat verreweg de meeste kinderen de ZIKOS-afdeling (Zeer Intensieve Kortdurende Observatie- en Stabilisatieafdeling) met meer trauma’s verlaten dan zij in eerste instantie hadden. Deze trauma’s zijn het gevolg van isolatie, intimidatie, fysiek geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zo verbleven kinderen twintig uur per dag in hun kamer, was er sprake van fysieke mishandeling, die resulteerde in botbreuken, en werden meldingen van seksueel misbruik genegeerd. Na publicatie van dit onderzoek zijn stappen ondernomen: de ZIKOS-afdelingen worden permanent gesloten en de overheid stelt de geplande bezuinigingen op de jeugdzorg uit.

Het is goed dat er eindelijk maatregelen zijn genomen, maar toch roept dit de vraag op waarom het zo lang heeft geduurd. De misstanden in de jeugdzorg kwamen immers niet als verrassing. Het feit dat de overheid dit jaar opnieuw wilde bezuinigen op de jeugdzorg, terwijl kinderen die de dupe zijn geworden van het huidige systeem al jarenlang aan de bel trekken, laat zien dat zij laks omgaat met de rechten van kwetsbare kinderen. Wanneer je het als kind in Nederland minder goed hebt getroffen, dan heb je pech.

'Probleemkinderen'

De kern van het probleem wordt helder geschetst door Evita (19), die anderhalf jaar op de ZIKOS-afdeling heeft doorgebracht: ‘Ik heb uit mijn jeugd een hele hoop trauma’s opgedaan en daardoor voelde het alsof mijn huisje in brand stond. De jeugdzorg leek te kijken: hoe kunnen we die rook verminderen? Hoe kunnen we dat gedrag wegnemen? Hoe kunnen we iets op die schoorsteen leggen? Terwijl ik daardoor alleen maar meer ging branden. Ik had iets nodig om de kern aan te pakken en niet om de rook te verdrijven.’

Evita’s uitspraak laat zien dat de manier waarop de jeugdzorg naar ‘probleemkinderen’ kijkt, alarmerend is. Het woord zegt het al: deze kinderen worden niet als mensen behandeld, maar als een probleem dat ‘opgelost’ moet worden. Dit gebeurt vanuit het maatschappelijk perspectief dat kinderen met gedragsproblemen onrust kunnen veroorzaken en er alles aan gedaan moet worden om deze onrust te voorkomen. De jeugdzorg kijkt echter niet naar de onrust in het kind zelf. Waar komt het gedrag vandaan? Daar staan zij te weinig bij stil.

Probleem is nog niet opgelost

Hoewel de sluiting van de ZIKOS-afdelingen en het tijdelijk stopzetten van de bezuinigingen eindelijk stappen in de goede richting zijn, is het probleem verre van opgelost. Het sluiten van de ZIKOS-afdelingen is een goed idee, vanwege het leed dat deze afdelingen met zich meebrengen. Dit verandert echter niet dat kinderen die een goed-werkende ZIKOS-afdeling nodig hebben, hier nog steeds niet in kunnen verblijven. Hoe moet het probleem dan opgelost worden? Het is duidelijk dat een cultuurverandering nodig is, maar hoe realiseer je dat? Het zou in ieder geval een goed idee zijn om als maatschappij in de spiegel te kijken en onze normen en waarden te evalueren. Het feit dat wij onze meest kwetsbare kinderen aan hun lot hebben overgelaten, maakt duidelijk dat er veel te evalueren valt.