Inleiding

In augustus 2020 werd door de Environmental Protection Agency (EPA), de Amerikaanse equivalent van het RIVM maar met meer bevoegdheden, een artikel gepubliceerd over de relatie tussen concentraties van poly- en perfluoroalkylstoffen (PFAS) in kinderlichamen en een verminderde werking van het immuunsysteem bij vaccinaties. Dit onderzoek toonde aan dat een vaccinatie tegen mazelen tot maar liefst 25% minder werking heeft bij kinderen met een verhoogde waarde van PFAS in het lichaam. De resultaten van dit onderzoek zijn bijzonder zorgwekkend in een tijd waarin vaccinaties een grote rol spelen, zoals bij de Covid-19 pandemie. Niet alleen bij kinderen maar ook bij volwassenen is de ophoping van PFAS in het lichaam problematisch. Zo kunnen PFAS kankerverwekkend zijn, het immuunsysteem verzwakken en schadelijk zijn bij zwangerschappen. Maar wat zijn PFAS eigenlijk en waar worden deze stoffen voor gebruikt? Europese regelgeving is op komst, maar de procedure duurt lang. Het is daarom tijd voor een maatregel op korte termijn die snel het gebruik van PFAS zou kunnen verminderen.

Wat zijn PFAS?

PFAS is de verzamelnaam voor ruim 5000 soorten van poly- en perfluoralkystoffen, een door de mens gemaakte chemische verbinding die niet van nature voorkomt. PFAS worden voornamelijk gebruikt om producten water- en vuilafstotend te maken. PFAS zijn terug te vinden in onder andere regenkleding, antiaanbaklaag in pannen en bakvormen, (voedsel)verpakkingen en blusschuim. Door de grote hoeveelheid producten met PFAS is het bijna onmogelijk om in het dagelijks leven PFAS te vermijden.

Naast de schadelijke eigenschappen zijn PFAS ook persistent, wat betekent dat deze stoffen zeer slecht tot niet afbreekbaar zijn. Daarbij zijn PFAS bioaccumulatief: ze laten zich zeer gemakkelijk nestelen en ophopen in andere stoffen en weefsels. Ook laten PFAS zich eenvoudig verspreiden via bodem, lucht en water. PFAS worden daardoor gevonden in het voedsel dat we eten, de lucht die we inademen en het water dat we drinken, en uiteindelijk in het menselijk lichaam.

Regelgeving over PFAS

Vanwege de schadelijke eigenschappen voor milieu en gezondheid is de Europese Commissie bezig met een voorstel om PFAS in blusschuim te verbieden. De procedure hiervoor is REACH, de Europese verordening met betrekking tot chemische stoffen. De verordening verplicht importeurs en producenten om chemische stoffen te registreren en via een veiligheidsinformatieblad moet informatie worden gegeven over de veiligheidsrisico’s en voorschriften voor het gebruik van de stof. Wanneer stoffen een risico vormen voor milieu of gezondheid kan het gebruik van stoffen beperkt of zelfs helemaal verboden worden door middel van een restrictiedossier. Het opstellen van een restrictiedossier gaat via een zeer gedetailleerd plan en ook de besluitvorming is tijdrovend. Daardoor kan het lang duren voordat een uiteindelijk verbod van kracht wordt. Het Europese voorstel is inmiddels twee jaar onderweg en de datum voor goedkeuring is nog niet in zicht. Naast dit voorstel zijn sinds juli van dit jaar Zweden, Noorwegen, Denemarken, Duitsland en Nederland gestart met het ontwerpen van een Europees verbod voor alle PFAS. Een uitdaging hierbij is de onderbouwing van de risico’s met wetenschappelijk bewijs. Dat komt doordat niet bekend is van alle soorten PFAS wat de eigenschappen zijn en welke risico’s die meebrengen. Wat al wel bekend is, is dat alle PFAS persistent en bioaccumulatief zijn waardoor PFAS per definitie een risico vormen voor milieu en gezondheid. Volgens de huidige planning zal er tot juli 2022 gewerkt worden aan het restrictievoorstel. Vervolgens zullen wetenschappelijke commissies kijken of het voorstel voldoende wetenschappelijk onderbouwd is en daarnaast of het economisch en maatschappelijk haalbaar is. Daarna gaat het voorstel ter goedkeuring naar de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement. Inclusief een overgangsperiode is het doel om het restrictievoorstel voor 2025 rond te hebben. Maar zolang beide voorstellen nog niet van kracht zijn kunnen PFAS geproduceerd en gebruikt worden waardoor er nog meer PFAS in het milieu terecht komen. Hoe kunnen we in de tussentijd zorgen dat er minder PFAS gebruikt wordt?

Tussenmaatregel

Hoewel de schadelijkheid van PFAS steeds vaker in het nieuws is, zijn veel consumenten zich niet bewust van de aanwezigheid van PFAS in producten. Uit eigen ervaring blijkt dat het bijzonder moeilijk is om erachter te komen of producten PFAS bevatten of dat er PFAS gebruikt zijn bij de productie. Hoewel er een plicht is voor bedrijven om informatie over bepaalde PFAS in producten aan consumenten te geven, is dit enkel het geval als de consument hiernaar vraagt. Maar op deze plicht zou verder voortgebouwd kunnen worden. Een labelverplichting op het product om het gebruik van PFAS aan te duiden, zou voor meer transparantie en bewustwording met betrekking tot het gebruik van PFAS zorgen. Dit kan ook een prikkel voor bedrijven vormen om de stof niet meer te gebruiken. De ernstige gevolgen van PFAS voor milieu en gezondheid rechtvaardigen invoering van deze regelgeving op korte termijn. Hierbij zal de interne markt niet gecompromitteerd worden, omdat het niet een verbod op het gebruik van de stof maar enkel om een labelingsplicht gaat.

Conclusie

Het gebruik van PFAS in producten en bij de productie is een urgent probleem. Onderzoek toont aan hoe schadelijk de gevolgen van PFAS op het menselijk lichaam kunnen zijn. Dit is zeer problematisch aangezien de hoeveelheid PFAS die de mens op dagelijkse basis binnenkrijgt verder toeneemt. Het is daarom van groot belang om bewustwording in de samenleving rondom het gebruik en de gevolgen van PFAS te vergroten. Nederland zet op Europees niveau een grote stap in de goede richting met het initiëren van een verbod. Maar de Nederlandse overheid zou vanuit het principe van voorkomen is beter dan genezen nog een stapje extra moeten zetten door op korte termijn een labelingsplicht voor PFAS in te voeren.

Deze blog is geschreven in het kader van de collegeserie Duurzaamheid en Recht.